Film
Miller d³ugo opiera³ siê przed sprzedaniem komukolwiek praw do sfilmowania swoich dzie³. Obawia³ siê ich zmasakrowania przez Hollywood. Przekona³ go dopiero Rodriguez, który przygotowa³ specjalny krótki film-demo, w którym pokaza³, jak chcia³by podej¶æ do problemu sfilmowania opowie¶ci z Miasta Grzechu.
Numer 17 (3/2006) • 31 grudnia 2006
Sebastian ¯urowski. Cz³owiek orkiestra.
Ilustracja: Magnus Blomster
Robert Rodriguez tak naprawdê wystrzeli³ przed nieco ponad dziesiêcioma laty. Desperado (1995) i Od zmierzchu do ¶witu (1996) to kwintesencja tej fali postmodernistycznego kina amerykañskiego, któr± niew±tpliwie zapocz±tkowa³ Quentin Tarantino. Z drugiej jednak strony dzie³a typu Mali agenci (2001) nie pod znakiem zapytania stawiaj± pytanie o co temu cz³owiekowi chodzi?
.
Mia³ trochê ponad 20 lat i by³ zorientowany na zostanie filmowcem. Chcia³ zrobiæ film jak John Woo. I w 1992 roku Robert Rodriguez za siedem tysiêcy dolarów nakrêci³ obraz, który umo¿liwi³ mu przebicie siê do ¶wiata "prawdziwego" filmu. W tej chwili najwiêksz± warto¶ci± El Mariachi jest to, ¿e film obrós³ w legendê. Podobno Rodriguez zarabia³ na niego (a dok³adnie na film do kamery, bo nie chcia³ krêciæ na "amatorskim" wideo) bêd±c testerem nowych ¶rodków farmaceutycznych. Podobno obsada prawie wszystkich ról odbywa³a siê na ulicy (aktorzy byli ³apani i werbowani w razie potrzeby). Podobno wiêkszo¶æ sztuk ekranowej broni to pistolety na wodê, a jedyne prawdziwe klamki udostêpniali zaprzyja¼nieni policjanci z miejscowego posterunku. Podobno wózkiem kamerowym by³ stary wózek inwalidzki, a bardziej dynamiczne ujêcia robiono z paki równie starego pick-upa. I na pewno - ju¿ nie podobno - re¿yser na planie robi³ wszystko. To mu zreszt± zosta³o do dzi¶. Tak czy inaczej, film o m¶cicielu z futera³em gitary okaza³ na tyle ¶wie¿y i interesuj±cy, ¿e na nim kariera re¿ysera Rodriugueza siê nie skoñczy³a. A z jednego filmu zrobi³a siê trylogia.
Kultowe Desperado to drugie ogniwo cyklu tryptyku o Mariachi. Nie jest to sequel, a raczej bardziej remake El Mariachi. Zrobiony za 1000 razy wiêksze pieni±dze. Fabu³a jest nieco zmieniona i przede wszystkim dopracowana. To dopiero w Desperado wyra¼nie widaæ inspiracjê chiñskimi filmami Johna Woo. Widaæ te¿ tych, którzy dziêki Desperado stali siê gwiazdami: Antonio Banderasa i Salmê Hayek. No i oczywi¶cie ca³± tê grupê aktorów, którzy przewijaj± we wszystkich kolejnych produkcjach. W Desperado gra tak¿e Carlos Gallardo, czyli odtwórca roli El Mariachi z pierwszego filmu. Ale akurat Gallardo jako¶ kariery nie zrobi³, choæ uda³o mu siê np. w 1998 roku zrobiæ film Single Action - pastisz westernów Sergia Leone. Gallardo napisa³ do niego scenariusz, wyre¿yserowa³ i zagra³ g³ówn± rolê.
O ile Desperado to ho³d z³o¿ony Johnowi Woo, to trzecia czê¶æ cyklu - Dawno temu w Meksyku (2003) od pocz±tku do koñca jest pomnikiem wspomnianego Leone. Ju¿ w tytule Desperado 2 nawi±zuje do g³o¶nych filmów Leone: spaghetti-westernu Dawno temu na Dzikim Zachodzie (1968) i sagi gangsterskiej Dawno temu w Ameryce (1984). W tej czê¶ci paradoksalnie kluczowa rola Banderasa jest praktycznie drugoplanowa, a historia odje¿d¿a w rejony trochê wydumanej afery szpiegowskiej. Oprócz Hiszpana i Salmy Hayek (w retrospekcjach) i innych zaprzyja¼nionych aktorów na ekranie same znakomito¶ci: Johnny Depp, Mickey Rourke, Willem Dafoe, Ruben Blades. Nieco dziwnie w tym gronie wygl±da jedynie Enrique "Enrycze" Iglesias.
Zepchniêcie na dalszy plan teoretycznie najwa¿niejszej postaci filmu re¿yser t³umaczy³ tym, ¿e chcia³, aby konstrukcja filmu przypomina³a Dobrego, Z³ego i Brzydkiego (1966) - kolejny western Leone z tzw. dolarowej trylogii. Jednocze¶nie s± tam kadry stylizowane na komiksy Franka Millera (o tym dlaczego ju¿ za chwilê) i sceny obmy¶lone na potrzeby poprzednich dwu filmów, ale tam niewykorzystane. El Mariachi 3 powsta³ ju¿ w 2001 roku, ale premierê mia³ dopiero dwa lata pó¼niej. Kosztowa³ prawie 30 milionów dolarów (te¿ wcale nie tak du¿o) i przeszed³ raczej bez echa. Najmocniejszym ogniwem trylogii niezmiennie pozostaje Desperado.
W czasie, gdy Rodriguez koñczy³ opisan± wy¿ej trylogiê, pojawi³ siê w jego g³owie demoniczny pomys³ na zrobienie szpiegowskiego filmu akcji dla dzieci. Dla swoich dzieci przede wszystkim. Mali agenci (2001) stali siê jego pierwszym filmem, który zarobi³ ponad 100 milionów dolarów (kosztowa³ 35 milionów). I fajnie. Mo¿na by zapomnieæ o tym dziele, ale re¿yser brn±³ dalej. B³yskawicznie zrobi³ Ma³ych agentów 2 (2002) i Ma³ych agentów 3D (2003). To filmy interesuj±ce pod wieloma wzglêdami, ale obiektywnie bardzo z³e. No, ale s± dla dzieci, wiêc mo¿e one potrafi± doceniæ ich warto¶æ. Bo patrz±c ch³odnym okiem, interesuj±ca jest przed wszystkim strona techniczna tych produkcji. Tylko pierwsza czê¶æ zosta³a zrealizowana jeszcze na klasycznej ta¶mie filmowej. Rodriguez szybko sta³ siê wielkim orêdownikiem technologii cyfrowej. We w³asnym domu zbudowa³ profesjonalne cyfrowe studio monta¿owe i ma dwie w³asne wysokiej klasy kamery High Definition. Poniewa¿ stara siê jak najwiêcej rzeczy robiæ sam, momentami kuriozalnie wygl±daj± napisy pocz±tkowe. A wygl±daj± one mniej wiêcej tak: Robert Rodriguez przedstawia film Roberta Rodrigueza nakrêcony wed³ug pomys³u Roberta Rodrigueza i scenariusza Roberta Rodrigueza. Muzyka, zdjêcia, monta¿ i d¼wiêk: Robert Rodriguez. Efekty specjalne: Robert Rodriguez. Specjalne podziêkowania dla ca³ej rodziny Rodriguezów
.
W czê¶ci 3D, która jest nakrêcona w ca³o¶ci bez wykorzystania tradycyjnych scenografii (akcja toczy siê w wirtualnej rzeczywisto¶ci gry komputerowej), specjalne okulary rzeczywi¶cie - jak samo oznaczenie wskazuje - mog± daæ efekt trójwymiarowo¶ci obrazu. W trzech wymiarach mo¿na ogl±daæ m.in. wykrzywion± wargê Sylvestra Stallone, który dos³ownie dwoi i troi siê na ekranie w rolach czarnych charakterów.
Mali agenci szybko wyro¶li (szczególnie nastoletnia aktorka Alexa Vega), wiêc re¿yser skopiowa³ pomys³ z nowymi ma³ymi bohaterami i w 2005 roku zastrzeli³ wszystkich Przygodami Sharkboy'a i Lavagirl w trójwymiarze (2005). To "dzie³o" jest jeszcze gorsze od poprzedników i choæ na szczê¶cie w kinach poleg³o, to twórca niestety nie ma zamiaru rezygnowaæ z dokrêcenia jeszcze kilku czê¶ci.
Rodriguez bawi siê w kino, dlatego krêci te¿ te takie filmy, które maj± podobaæ siê przede wszystkim jego dzieciom. Pomys³ na Sharkboy'a i Lavagirl tak naprawdê zrodzi³ siê w g³owie jego syna, co zosta³o uwiecznione w napisach pocz±tkowych. Genezy Ma³y agentów dopatrywaæ siê mo¿na we wcze¶niejszym o kilka lat filmie nowelowym Cztery pokoje (1995). Trzecia (z czterech) sekwencji filmu wyre¿yserowana zosta³a przez Rodrigueza, który w hotelowym pokoju umie¶ci³ krótk± historyjkê o dzieciach-rozrabiakach i ich rodzicach. G³ówn± rolê zagra³ wtedy Antonio Banderas. Same Cztery pokoje to film bardzo nierówny. Nie tylko nierówny jest poziom poszczególnych segmentów, ale tak¿e w obrêbie ka¿dego z nich s± sceny i pomys³y lepsze i gorsze. Ostatni segment zrobi³ Quentin Tarantino i to w³a¶nie jego historia jest zdecydowanie najlepsza w ca³ym filmie. Postaci±, która ³±czy poszczególne sekwencje jest hotelowy boy, którego znakomicie odgrywa Tim Roth.
W¶ród filmów Rodrigueza mo¿na wskazaæ jeszcze jedn± trylogiê: Sin City. Na razie gotowy jest dopiero pierwszy film (2005), który jest adaptacj± mrocznych kryminalnych komiksów Franka Millera. Miller jest dodatkowo wspó³re¿yserem, gdy¿ Rodriguez chcia³, aby rysownik pomaga³ mu w o¿ywieniu plansz komisu. Sin City ró¿ni siê od innych adaptacji komiksowych. Tradycyjnie takie filmy bior± z pierwowzorów jedynie bohaterów, czyli de facto popularno¶æ, któr± ci bohaterowie zd±¿yli ju¿ zdobyæ. Bardzo rzadko fabu³y s± wiernym powtórzeniem tych z zeszytów komiksowych. Inaczej jest z Sin City. Re¿yser(zy) nie tylko zachowali tre¶æ, ale przejêli tak¿e formê komiksów. Wiele kadrów tego filmu to po prostu odegrane przez ¿ywych aktorów sceny z komiksów. To dosyæ logiczne, ¿e je¿eli mamy dobry komiks, to nie ma sensu przy nim specjalnie grzebaæ w czasie ekranizowania. Dziw, ¿e dopiero Rodriguez na to wpad³.
Miller d³ugo opiera³ siê przed sprzedaniem komukolwiek praw do sfilmowania swoich dzie³. Obawia³ siê ich zmasakrowania przez Hollywood. Przekona³ go dopiero Rodriguez, który przygotowa³ specjalny krótki film-demo, w którym pokaza³, jak chcia³by podej¶æ do problemu sfilmowania opowie¶ci z Miasta Grzechu. I swoj± wizj± uda³o mu siê przekonaæ Millera. Pierwsza czê¶æ kosztowa³a 40 milionów dolarów. Znowu sporo, ale w porównaniu z znacznie wy¿szymi kosztami nowych Supermanów i Spidermanów suma ta nie powala na kolana. Prace nad Sin City 2 i Sin City 3 s± w toku.
Od zmierzchu do ¶witu by³o pój¶ciem za tym ciosem, który zada³o publiczno¶ci Desperado. Na pozór to tandetna horrorowa opowiastka owampirowa klasy B. Rodriguez jednak bardzo od¶wie¿y³ gatunek ³±cz±c horror z filmem akcji i czarn± komedi±. Co ciekawe, opowiadaj±c historiê walki grupy popapranych ludzkich bohaterów z wampirami w barze Tilty Twister, re¿yser tym razem z³o¿y³ ho³d Johnowi Carpenterowi, twórcy m.in. klasycznych horrorów Halloween (1978), Mg³a (1980) i Co¶ (1982). W³a¶nie po obejrzeniu w dzieciñstwie filmu Carpentera Ucieczka z Nowego Jorku (1981) m³ody Robert Rodriguez powzi±³ mocne postanowienie zostania filmowcem. Od zmierzchu do ¶witu opowiada o ludziach, których otaczaj± liczebnie przewa¿aj±ce si³y wampirów. I to, i szereg innych aluzji ³±czy go z innym Carpenterowskim klasykiem: Atak na posterunek 13 (1976). Tam grupa policjantów broni³a siê na posterunku przed du¿ym gangiem, który chcia³ odbiæ aresztanta. Kilka lat temu powsta³ remake Ataku na posterunek 13. Zreszt± ostatnio filmy Carpentera s± czêsto ostatnio od¶wie¿any. Powsta³a ju¿ nowa Mg³a, w drodze jest Halloween.
W tym filmie Rodrigueza nie ma Banderasa, ale jest za to George Clooney. Wraz z Quentinem Tarantino wciela siê w rolê oryginalnych braci-gangsterów Gecko. Tarantino pierwotnie mia³ sam re¿yserowaæ ten film, ale ostatecznie ust±pi³, aby móc skupiæ siê na swojej roli. Tarantino i Rodriguez - ju¿ jako producenci - poci±gnêli dalej pomys³ i przyczynili siê do powstania dwu kolejnych czê¶ci Od zmierzchu do ¶witu. Znów zatem mamy trylogiê.
W horrorowych klimatach utrzymany jest jeszcze film Oni (to bardzo "zrêczne" t³umaczenie oryginalnego tytu³u The Faculty). Z 1998 roku, czyli nakrêcony bezpo¶rednio po Od zmierzchu do ¶witu. Scenariusz Onych napisa³ Kevin Williamson, który wtedy by³ na topie po wielkim sukcesie Krzyku Wesa Cravena. Film o kosmitach, którzy s± kadr± pedagogiczn± przeciêtnego amerykañskiego liceum, nie do koñca przekonuje. Czego¶ mu brakuje i nawet trudno powiedzieæ czego. Mo¿e gdyby osi±gn±³ jaki¶ znacz±cy sukces, nie mieliby¶my potem Ma³ych agentów, bo Rodriguez mia³by jakie¶ znacz±ce oferty od du¿ych wytwórni. Z grupy sta³ych aktorów Rodrigueza w Onych pojawia siê jedynie Salma Hayek. Po raz pierwszy wyst±pi³a ona u tego re¿ysera nie w Desperado, ale rok wcze¶niej w telewizyjnym filmie Wy¶cigowcy (1994). Bo tak dobrze jednak nie by³o, ¿e m³ody re¿yser od razu po niskobud¿etowym El Mariachi dosta³ spore pieni±dze na film kinowy. Pozwolono mu siê wykazaæ najpierw na ma³ym ekranie. Powstali w ci±gu 13 dni zdjêciowych Wy¶cigowcy to w ¿adnym razie nie dzie³o wybitne, ale godna uwagi produkcja.
Nietrudno zorientowaæ siê, ¿e nie da siê pisaæ o Robercie Rodriguezie bez przywo³ywania nazwiska Quentina Tarantino. Ich wspó³praca faktycznie rozpoczê³a siê od Pulp Fiction (1994). Tarantino ma zwyczaj, ¿e nie re¿yseruje scen, w których sam gra. W Pulp Fiction tych kilka scen, w których pojawi³ siê Tarantino, wyre¿yserowa³ w zastêpstwie w³a¶nie Rodriguez. Potem by³o Desperado, gdzie do gotowego scenariusza dopisano jeszcze w±tek z rol± dla Quentina. Potem by³y wspólne Cztery pokoje i Od zmierzchu do ¶witu. Najnowszy wspólny projekt twórców to horror science-fiction Grind House. Obaj maj± wyre¿yserowaæ mniej wiêcej po po³owie ca³o¶ci. Prace tocz± siê równolegle z produkcj± dalszych czê¶ci Sin City. Do tej pory Rodriguez zrobi³ dwa razy wiêcej filmów ni¿ Tarantino, ale z drugiej strony prawie ca³± swoj± "przewagê liczebn±" wypracowa³ filmami dla dzieci. Filmami, które s± bodaj bardziej kompromituj±ce Rodrigueza ni¿ s³u¿ba w SS Guntera Grassa.