art&design magazine

Sebastian Żurowski. Człowiek orkiestra.

Ilustracja: Magnus Blomster

• Drukuj artykuł
• Podgląd wydruku
• Forum

Człowiek orkiestra

Robert Rodriguez tak naprawdę wystrzelił przed nieco ponad dziesięcioma laty. Desperado (1995) i Od zmierzchu do świtu (1996) to kwintesencja tej fali postmodernistycznego kina amerykańskiego, którą niewątpliwie zapoczątkował Quentin Tarantino. Z drugiej jednak strony dzieła typu Mali agenci (2001) nie pod znakiem zapytania stawiają pytanie o co temu człowiekowi chodzi?.

Pistolero według Woo i Leone

Miał trochę ponad 20 lat i był zorientowany na zostanie filmowcem. Chciał zrobić film jak John Woo. I w 1992 roku Robert Rodriguez za siedem tysięcy dolarów nakręcił obraz, który umożliwił mu przebicie się do świata "prawdziwego" filmu. W tej chwili największą wartością El Mariachi jest to, że film obrósł w legendę. Podobno Rodriguez zarabiał na niego (a dokładnie na film do kamery, bo nie chciał kręcić na "amatorskim" wideo) będąc testerem nowych środków farmaceutycznych. Podobno obsada prawie wszystkich ról odbywała się na ulicy (aktorzy byli łapani i werbowani w razie potrzeby). Podobno większość sztuk ekranowej broni to pistolety na wodę, a jedyne prawdziwe klamki udostępniali zaprzyjaźnieni policjanci z miejscowego posterunku. Podobno wózkiem kamerowym był stary wózek inwalidzki, a bardziej dynamiczne ujęcia robiono z paki równie starego pick-upa. I na pewno - już nie podobno - reżyser na planie robił wszystko. To mu zresztą zostało do dziś. Tak czy inaczej, film o mścicielu z futerałem gitary okazał na tyle świeży i interesujący, że na nim kariera reżysera Rodriugueza się nie skończyła. A z jednego filmu zrobiła się trylogia.

Kultowe Desperado to drugie ogniwo cyklu tryptyku o Mariachi. Nie jest to sequel, a raczej bardziej remake El Mariachi. Zrobiony za 1000 razy większe pieniądze. Fabuła jest nieco zmieniona i przede wszystkim dopracowana. To dopiero w Desperado wyraźnie widać inspirację chińskimi filmami Johna Woo. Widać też tych, którzy dzięki Desperado stali się gwiazdami: Antonio Banderasa i Salmę Hayek. No i oczywiście całą tę grupę aktorów, którzy przewijają we wszystkich kolejnych produkcjach. W Desperado gra także Carlos Gallardo, czyli odtwórca roli El Mariachi z pierwszego filmu. Ale akurat Gallardo jakoś kariery nie zrobił, choć udało mu się np. w 1998 roku zrobić film Single Action - pastisz westernów Sergia Leone. Gallardo napisał do niego scenariusz, wyreżyserował i zagrał główną rolę.

O ile Desperado to hołd złożony Johnowi Woo, to trzecia część cyklu - Dawno temu w Meksyku (2003) od początku do końca jest pomnikiem wspomnianego Leone. Już w tytule Desperado 2 nawiązuje do głośnych filmów Leone: spaghetti-westernu Dawno temu na Dzikim Zachodzie (1968) i sagi gangsterskiej Dawno temu w Ameryce (1984). W tej części paradoksalnie kluczowa rola Banderasa jest praktycznie drugoplanowa, a historia odjeżdża w rejony trochę wydumanej afery szpiegowskiej. Oprócz Hiszpana i Salmy Hayek (w retrospekcjach) i innych zaprzyjaźnionych aktorów na ekranie same znakomitości: Johnny Depp, Mickey Rourke, Willem Dafoe, Ruben Blades. Nieco dziwnie w tym gronie wygląda jedynie Enrique "Enrycze" Iglesias.

Zepchnięcie na dalszy plan teoretycznie najważniejszej postaci filmu reżyser tłumaczył tym, że chciał, aby konstrukcja filmu przypominała Dobrego, Złego i Brzydkiego (1966) - kolejny western Leone z tzw. dolarowej trylogii. Jednocześnie są tam kadry stylizowane na komiksy Franka Millera (o tym dlaczego już za chwilę) i sceny obmyślone na potrzeby poprzednich dwu filmów, ale tam niewykorzystane. El Mariachi 3 powstał już w 2001 roku, ale premierę miał dopiero dwa lata później. Kosztował prawie 30 milionów dolarów (też wcale nie tak dużo) i przeszedł raczej bez echa. Najmocniejszym ogniwem trylogii niezmiennie pozostaje Desperado.

Bond under 18

W czasie, gdy Rodriguez kończył opisaną wyżej trylogię, pojawił się w jego głowie demoniczny pomysł na zrobienie szpiegowskiego filmu akcji dla dzieci. Dla swoich dzieci przede wszystkim. Mali agenci (2001) stali się jego pierwszym filmem, który zarobił ponad 100 milionów dolarów (kosztował 35 milionów). I fajnie. Można by zapomnieć o tym dziele, ale reżyser brnął dalej. Błyskawicznie zrobił Małych agentów 2 (2002) i Małych agentów 3D (2003). To filmy interesujące pod wieloma względami, ale obiektywnie bardzo złe. No, ale są dla dzieci, więc może one potrafią docenić ich wartość. Bo patrząc chłodnym okiem, interesująca jest przed wszystkim strona techniczna tych produkcji. Tylko pierwsza część została zrealizowana jeszcze na klasycznej taśmie filmowej. Rodriguez szybko stał się wielkim orędownikiem technologii cyfrowej. We własnym domu zbudował profesjonalne cyfrowe studio montażowe i ma dwie własne wysokiej klasy kamery High Definition. Ponieważ stara się jak najwięcej rzeczy robić sam, momentami kuriozalnie wyglądają napisy początkowe. A wyglądają one mniej więcej tak: Robert Rodriguez przedstawia film Roberta Rodrigueza nakręcony według pomysłu Roberta Rodrigueza i scenariusza Roberta Rodrigueza. Muzyka, zdjęcia, montaż i dźwięk: Robert Rodriguez. Efekty specjalne: Robert Rodriguez. Specjalne podziękowania dla całej rodziny Rodriguezów.

W części 3D, która jest nakręcona w całości bez wykorzystania tradycyjnych scenografii (akcja toczy się w wirtualnej rzeczywistości gry komputerowej), specjalne okulary rzeczywiście - jak samo oznaczenie wskazuje - mogą dać efekt trójwymiarowości obrazu. W trzech wymiarach można oglądać m.in. wykrzywioną wargę Sylvestra Stallone, który dosłownie dwoi i troi się na ekranie w rolach czarnych charakterów.

Mali agenci szybko wyrośli (szczególnie nastoletnia aktorka Alexa Vega), więc reżyser skopiował pomysł z nowymi małymi bohaterami i w 2005 roku zastrzelił wszystkich Przygodami Sharkboy'a i Lavagirl w trójwymiarze (2005). To "dzieło" jest jeszcze gorsze od poprzedników i choć na szczęście w kinach poległo, to twórca niestety nie ma zamiaru rezygnować z dokręcenia jeszcze kilku części.

Rodriguez bawi się w kino, dlatego kręci też te takie filmy, które mają podobać się przede wszystkim jego dzieciom. Pomysł na Sharkboy'a i Lavagirl tak naprawdę zrodził się w głowie jego syna, co zostało uwiecznione w napisach początkowych. Genezy Mały agentów dopatrywać się można we wcześniejszym o kilka lat filmie nowelowym Cztery pokoje (1995). Trzecia (z czterech) sekwencji filmu wyreżyserowana została przez Rodrigueza, który w hotelowym pokoju umieścił krótką historyjkę o dzieciach-rozrabiakach i ich rodzicach. Główną rolę zagrał wtedy Antonio Banderas. Same Cztery pokoje to film bardzo nierówny. Nie tylko nierówny jest poziom poszczególnych segmentów, ale także w obrębie każdego z nich są sceny i pomysły lepsze i gorsze. Ostatni segment zrobił Quentin Tarantino i to właśnie jego historia jest zdecydowanie najlepsza w całym filmie. Postacią, która łączy poszczególne sekwencje jest hotelowy boy, którego znakomicie odgrywa Tim Roth.

Najnowsza trylogia

Wśród filmów Rodrigueza można wskazać jeszcze jedną trylogię: Sin City. Na razie gotowy jest dopiero pierwszy film (2005), który jest adaptacją mrocznych kryminalnych komiksów Franka Millera. Miller jest dodatkowo współreżyserem, gdyż Rodriguez chciał, aby rysownik pomagał mu w ożywieniu plansz komisu. Sin City różni się od innych adaptacji komiksowych. Tradycyjnie takie filmy biorą z pierwowzorów jedynie bohaterów, czyli de facto popularność, którą ci bohaterowie zdążyli już zdobyć. Bardzo rzadko fabuły są wiernym powtórzeniem tych z zeszytów komiksowych. Inaczej jest z Sin City. Reżyser(zy) nie tylko zachowali treść, ale przejęli także formę komiksów. Wiele kadrów tego filmu to po prostu odegrane przez żywych aktorów sceny z komiksów. To dosyć logiczne, że jeżeli mamy dobry komiks, to nie ma sensu przy nim specjalnie grzebać w czasie ekranizowania. Dziw, że dopiero Rodriguez na to wpadł.

Miller długo opierał się przed sprzedaniem komukolwiek praw do sfilmowania swoich dzieł. Obawiał się ich zmasakrowania przez Hollywood. Przekonał go dopiero Rodriguez, który przygotował specjalny krótki film-demo, w którym pokazał, jak chciałby podejść do problemu sfilmowania opowieści z Miasta Grzechu. I swoją wizją udało mu się przekonać Millera. Pierwsza część kosztowała 40 milionów dolarów. Znowu sporo, ale w porównaniu z znacznie wyższymi kosztami nowych Supermanów i Spidermanów suma ta nie powala na kolana. Prace nad Sin City 2 i Sin City 3 są w toku.

Wampiry vs. kosmici

Od zmierzchu do świtu było pójściem za tym ciosem, który zadało publiczności Desperado. Na pozór to tandetna horrorowa opowiastka owampirowa klasy B. Rodriguez jednak bardzo odświeżył gatunek łącząc horror z filmem akcji i czarną komedią. Co ciekawe, opowiadając historię walki grupy popapranych ludzkich bohaterów z wampirami w barze Tilty Twister, reżyser tym razem złożył hołd Johnowi Carpenterowi, twórcy m.in. klasycznych horrorów Halloween (1978), Mgła (1980) i Coś (1982). Właśnie po obejrzeniu w dzieciństwie filmu Carpentera Ucieczka z Nowego Jorku (1981) młody Robert Rodriguez powziął mocne postanowienie zostania filmowcem. Od zmierzchu do świtu opowiada o ludziach, których otaczają liczebnie przeważające siły wampirów. I to, i szereg innych aluzji łączy go z innym Carpenterowskim klasykiem: Atak na posterunek 13 (1976). Tam grupa policjantów broniła się na posterunku przed dużym gangiem, który chciał odbić aresztanta. Kilka lat temu powstał remake Ataku na posterunek 13. Zresztą ostatnio filmy Carpentera są często ostatnio odświeżany. Powstała już nowa Mgła, w drodze jest Halloween.

W tym filmie Rodrigueza nie ma Banderasa, ale jest za to George Clooney. Wraz z Quentinem Tarantino wciela się w rolę oryginalnych braci-gangsterów Gecko. Tarantino pierwotnie miał sam reżyserować ten film, ale ostatecznie ustąpił, aby móc skupić się na swojej roli. Tarantino i Rodriguez - już jako producenci - pociągnęli dalej pomysł i przyczynili się do powstania dwu kolejnych części Od zmierzchu do świtu. Znów zatem mamy trylogię.

W horrorowych klimatach utrzymany jest jeszcze film Oni (to bardzo "zręczne" tłumaczenie oryginalnego tytułu The Faculty). Z 1998 roku, czyli nakręcony bezpośrednio po Od zmierzchu do świtu. Scenariusz Onych napisał Kevin Williamson, który wtedy był na topie po wielkim sukcesie Krzyku Wesa Cravena. Film o kosmitach, którzy są kadrą pedagogiczną przeciętnego amerykańskiego liceum, nie do końca przekonuje. Czegoś mu brakuje i nawet trudno powiedzieć czego. Może gdyby osiągnął jakiś znaczący sukces, nie mielibyśmy potem Małych agentów, bo Rodriguez miałby jakieś znaczące oferty od dużych wytwórni. Z grupy stałych aktorów Rodrigueza w Onych pojawia się jedynie Salma Hayek. Po raz pierwszy wystąpiła ona u tego reżysera nie w Desperado, ale rok wcześniej w telewizyjnym filmie Wyścigowcy (1994). Bo tak dobrze jednak nie było, że młody reżyser od razu po niskobudżetowym El Mariachi dostał spore pieniądze na film kinowy. Pozwolono mu się wykazać najpierw na małym ekranie. Powstali w ciągu 13 dni zdjęciowych Wyścigowcy to w żadnym razie nie dzieło wybitne, ale godna uwagi produkcja.

Rodriguez i Tarantino sp. z o.o.

Nietrudno zorientować się, że nie da się pisać o Robercie Rodriguezie bez przywoływania nazwiska Quentina Tarantino. Ich współpraca faktycznie rozpoczęła się od Pulp Fiction (1994). Tarantino ma zwyczaj, że nie reżyseruje scen, w których sam gra. W Pulp Fiction tych kilka scen, w których pojawił się Tarantino, wyreżyserował w zastępstwie właśnie Rodriguez. Potem było Desperado, gdzie do gotowego scenariusza dopisano jeszcze wątek z rolą dla Quentina. Potem były wspólne Cztery pokoje i Od zmierzchu do świtu. Najnowszy wspólny projekt twórców to horror science-fiction Grind House. Obaj mają wyreżyserować mniej więcej po połowie całości. Prace toczą się równolegle z produkcją dalszych części Sin City. Do tej pory Rodriguez zrobił dwa razy więcej filmów niż Tarantino, ale z drugiej strony prawie całą swoją "przewagę liczebną" wypracował filmami dla dzieci. Filmami, które są bodaj bardziej kompromitujące Rodrigueza niż służba w SS Guntera Grassa.

Sebastian Żurowski